decyzja o utworzeniu monasteru na Św. Górze Grabarce
Żeński monaster pw. św. św. Marty i Marii (Grabarka)
Początek istnienia cerkwi na Św. Górze Grabarce nie są znane historykom. Pierwsze wzmianki pochodzą z trzynastego stulecia. W XII w. – podczas najazdu Tatarów na ziemię podlaską – na Górę Grabarkę przywieziono z Mielnika cudotwórczą ikonę Zbawiciela.
Prawosławni mnisi przybyli na Górę pod koniec XVII w. Powodem zasiedlenia Puszczy Mielnickiej przez mnichów była likwidacja monasterów w skutek wprowadzenia Unii Brzeskiej.
W 1710 r. doszło na Ziemi Mielnickiej do zarazy morowego powietrza. Choroba spustoszyła stan populacji podlasian. Wówczas pewnemu człowiekowi zostało objawione, że ludność może się uratować chroniąc się na Górze Grabarce. Ustawiono krzyż z błagalną modlitwą. Po czym nastąpił cud – ludzie przestali masowo umierać. Kroniki parafii siemiatyckiej wspominają że latem 1710 r. na Górę przybyło ok. 10. 000 wiernych. W tym samym roku została wzniesiona cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego. Pod koniec XVIII w. kaplica była celem licznych pielgrzymek. Dodatkowo zaobserwowano, iż płynący u podnóża Góry strumyk przynosi ukojenie i zdrowie.
W latach 1884 – 1895 wybudowano od podstaw nową świątynię. W okresie dwudziestolecia międzywojennego cerkiew znajdowała się w doskonałym stanie i służyła jako cerkiew cmentarna. II wojna światowa nie przyniosła zniszczeń ośrodkowi pątniczemu na Grabarce.
19 sierpnia 1947 r. JE abp białostocki i bielski Tymoteusz (Szretter) - po spotkaniu ze schimonachinią Marią (Komstadius) podjął decyzję o utworzeniu żeńskiego monasteru pw. św. św. Marty i Marii na Górze Grabarce. Powodem założenia monasteru był brak żeńskiego klasztoru na terenie ówczesnej Polski. Na przestrzeni roku schimonachini Maria – mianowana przez abp Tymoteusza przełożoną - zebrała fundusze na budowę cel klasztornych dla sióstr. W 1948 r. na terenie monasteru mieszkało 8 sióstr, a w 1949 – 11. Schimonachini Maria zmarła 15 czerwca 1949 r., a obowiązki przełożonej monasteru (cs. ihumenii) zostały powierzone mniszce Eufrozynie (Michniewicz). W 1950 r. rozpoczęto budowę zimowej świątyni pw. Ikony Bogurodzicy „Wsiech Skorbiaszczych Radost’ ”, którą wyświęcił metropolita Makary (Oksijuk) w 1956 r. W 1954 r. nową przełożoną została mniszka Maria (Borowska) pełniąca funkcję ihumenii do dnia śmierci (17 sierpnia 1958 r.). W trakcie jej ihumeństwa wzniesiono dom dla kapłanów. Przez dwa lata ihumenią była siostra Angelina.
W 1960 r. przełożoną została siostra Barbara (Grosser). Za jej ihumeństwa w cerkwi pw. Przemienienia Pańskiego została rozpisana polichromia autorstwa prof. Adama Stalony-Dobrzańskiego, wokół monasteru powstało ogrodzenie, uporządkowała życie duchowe sióstr wprowadzając modlitwy z pokłonami po porannym nabożeństwie, nieustanne czytani „Psałterza”, lekturę „Żywotów Świętych” w trakcie posiłku. W latach 1977 – 1981 wybudowano murowany budynek na potrzeby monasteru. 3 lipca 1981 r. JE bp Szymon (Romańczuk) poświęcił cerkiew refrektarzową pw. Zaśnięcia Bogurodzicy. Dzięki błogosławieństwu JE metropolity Bazylego (Doroszkiewicza) i pozwoleniu ihumenii Barabary na Grabarce odbyła się w 1980 r. pierwsza pielgrzymka paschalna młodzieży prawosławnej. Niestrudzona przełożona zmarła po długotrwałej chorobie 2 lutego 1985 r.
Następczynią ihumenii Barbary została siostra Ludmiła (Polakowska). W okresie kierowania monasterem doszło do licznych powołań mniszych. W 1990 r. wspólnota liczyła 10 sióstr. Ihumenia kontynuując odnowę życia duchowego swojej poprzedniczki wprowadziła tradycję sprawowania o godz. 1. 00 nabożeństwa północnego (cs. połunosznicy) i czytania akatystu. Do momentu spalenia cerkwi pw. Przemienia Pańskiego w 1990 r. została wyremontowana cerkiew zimowa oraz wybudowano 2 piętro mieszkalne murowanego budynku klasztornego. Po powrocie z Ziemi Świętej z błogosławieństwa JE metropolity Bazylego matka Ludmiła rozpoczęła odbudowę spalonej świątyni. W 1995 r. ihumenia Ludmiła została przeniesiona do diecezji białostocko-gdańskiej.
Obowiązki przełożonej przejęła mniszka Hermiona (Szczur). Część sióstr zostało w 1995 r. przeniesionych do Wojnowa, by nieść życie mnisze w nowootwartej wspólnocie zakonnej. 17 maja 1998 r. JE abp białostocko-gdański Sawa (Hrycuniak) dokonał konsekracji zrekonstruowanej po pożarze cerkwi pw. Przemienienia Pańskiego. Tego dnia mniszka Hermina została podniesiona do godności ihumenii. Rok później przystąpiono do budowy ogrodzenia wokół monasteru, odnowiono studzienkę z wodą święconą oraz doprowadzono asfaltową drogę do zabudowań monasterskich.
Na podst.:
http://www.grabarka.pl/
http://www.cerkiew.pl/
Oprac.Stefan Dmitruk
