Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Historia ikony Bogurodzicy „Nieupiwajemaja Czasza” (pol. „Kielich Nieupijający”). Święto ku czci ikony: 18/5 maja.
„Pracowałem nad życiem św. Jana z Kronsztadu. To chyba przypadek, ale nad fragmentem jego pracy o alkoholizmie i grzechu pijaństwa. Usłyszałem krzyk ojca… Tak jak zawsze pijany, wracając krzyczy, upity do nieprzytomności. Strach ogarnął moje wnętrze… Zrodziło się pytanie od tylu lat zadawane: w imię czego i za co to wszystko?” [1] – pisze anonimowe, współuzależnione, Dorosłe Dziecko Alkoholika. Głos dziecka nie jest jednak pusty. Okazuje się, że istnieje Orędowniczka alkoholików i osób współuzależnionych od alkoholu. Jest nią Bogurodzica, która objawiła się w żeńskim monasterze pw. Wprowadzenia do świątyni Bogurodzicy w Sierpuchowie [2] (tzw. „Władczyni” monaster) w XIX w. pod postacią ikony „Nieupiwajemaja Czasza”, czyli „Kielich Nieupijający”.
Dzieje objawienia i historia ikony nie są znane, zaś jej kult w Polsce nie jest powszechny. Celem referatu jest przybliżenie wymienionego zagadnień, omówienie ikonografii i zasięgu kultu ikony „Kielich Nieupijający”. Rosyjskie portale internetowe [3] zawierają pomocne informacje, podobnie jak drukowane akatysty z 1994 i 1995 r. [4] oraz wiadomości ukazujące się na łamach serwisu cerkiew.pl [5].
Objawienie ikony miało miejsce w II połowie XIX w. Wiązało się z chorobą alkoholową [6]. W 1878 r. pewien żołnierz – mieszkaniec guberni tulskiej – notorycznie upijał się winem. Przepijał wszystko: żołd oraz rzeczy, które wynosił z domu. Alkoholizm sołdata spowodował paraliż nóg. Pomimo tragedii mężczyzna nie wrócił do trzeźwego trybu życia. Dopiero utrata całego majątku oraz psychiczne zachwianie duszy doprowadziło alkoholika do skrajności. Pewnego razu przyśnił mu się starzec mówiący: „Udaj się do Sierpuchowa, do monasteru Władyczniego. Tam w cerkwi pw. św. Jerzego Zwycięzcy znajdziesz ikonę Bogurodzicy „Kielich Nieupijający”. Zamów przed nią molebień (nabożeństwo błagalne – przyp. S. D.), a będziesz ponownie zdrów duszą i ciałem”. Żołnierz – alkoholik nie skorzystał z rady starca, gdyż nie posiadał pieniędzy na pielgrzymkę do Sierpuchowa. Nogi żołnierza pozostały w dalszym ciągu chore. Starzec pojawiał się mu we śnie trzykrotnie. Podczas ostatniego objawienia zagroził choremu poważnymi konsekwencjami o ile ten nie uda się do Sierpuchowa. Alkoholik powoli i w męczarniach rozpoczął podróż we wskazane miejsce. Po drodze został przyjęty na nocleg przez bogobojną kobietę. Po nocy, którą spędził w jej domu, okazało się, że alkoholik może iść z pomocą kuli. W końcu chory dotarł do tzw. „Władyczniego” monasteru w Sierpuchowie. Tu opowiedział swoją historię nowicjuszce Zacharii (późniejszej mniszce Elżbiecie). Nowicjuszka niosła posługę w cerkwi pw. św. Jerzego Zwycięzcy. Alkoholik poprosił, by kapłani celebrowali nabożeństwo błagalne przed ikoną „Kielich Nieupijający”. Okazało się, iż nikt w monasterze nie wie jak wygląda wymieniona przez chorego ikona. Po głębokim namyśle nowicjuszka Zacharia stwierdziła, że być może żołnierzowi chodzi o ikonę wiszącą w ryznicy (pol. miejsce w świątyni służące do przechowywania utensyliów i szat kapłańskich) w której znajdował się Kielich Eucharystyczny. Odnaleziono wizerunek Bogurodzicy i odsłużono przed nim nabożeństwo. Okazało się, że na odwrocie ikony widnieje napis „Kielich Nieupijający”. Alkoholik będąc w monasterze postanowił pokłonić się relikwiom założyciela świętego miejsca – św. Warłaamowi Sierpuchowskiemu. Żołnierz zdziwił się, ponieważ w świętym rozpoznał starca ze swoich snów. Przed nową świętością w cerkwi pw. św. Jerzego zaczęto sprawować molebny mające na celu zaniesienie próśb do Bogurodzicy, by Ta wstawiła się za alkoholików oraz rodziny – matki, żony, dzieci – dotknięte chorobą alkoholową. Od tej pory kult ikony stał się powszechny.
Wieść o cudownym objawieniu ikony „Kielich Nieupijający” rozeszła się po Sierpuchowie i całej Rosji. Dość szybko do monasteru „Władyczniego” zaczęli napływać pątnicy. Pielgrzymi prosili najczęściej o pomoc w zmaganiach z chorobą alkoholową lub oddawanie czci Bogurodzicy za okazane orędownictwo w walce z alkoholizmem. Pomiędzy pielgrzymami znalazł się Stefan Fiodorow. Kupiec z Moskwy ufundował ozdobną koszulkę (cs. ryzę) i specjalny kiot.
Po objawieniu się „Kielicha Nieupijającego” ikonę Bogurodzicy umieszczono w głównej cerkwi monasteru w Sierpuchowie – soborze pw. Wprowadzenia Bogurodzicy do Świątyni. Z biegiem czasu w mieście powstało Bractwo Trzeźwości pw. św. Aleksandra Newskiego, a przed ikoną osoby oraz rodziny dotknięte chorobą alkoholową zamawiały molebny i akatysty. Dzięki tym działaniom wiele osób z Imperium Rosyjskiego wychodziło z nałogu alkoholowego.
Po wybuchu rewolucji w 1917 r. monaster „Władczyni” zamknięto, a ikonę przeniesiono do nowogródzkiej katedralnej cerkwi pw. św. Mikołaja Cudotwórcy. Z inicjatywy bp. nowogródzkiego Manuela (Lemieszewskiego; 1884 – 1968) pisarze ikon wykonali 8 kopii ikony „Kielich Nieupijający”. W 1929 r. cerkiew katedralną zamknięto, a ikonę oraz jej kopie zakopano, w obawie przed zbezczeszczeniem, nad brzegami rzeki Neri. Do dziś świętości z Sierpuchowa nie zostały odnalezione [7].
W latach 80. XX w. z inicjatywy archimandryty Józefa – proboszcza jedynej wówczas działającej parafii pw. proroka Eliasza w Sierpuchowie – reaktywowano bractwo trzeźwości i zaczęto celebrować molebień z akatystem przed ikoną „Kielich Nieupijający”. W 1990 r. archimandryta stał się inicjatorem reaktywowania męskiego monasteru pw. św. Anastazego Wysockiego (tzw. „Wysocki” monaster męski), którego założycielem w 1374 r. był św. Sergiusz z Radoneża. Klasztor „Wysocki” podobnie, jak monaster „Władczyni”, w latach 20. XX w. zamknęli bolszewicy. Archimandryta Józef przeniósł nabożeństwa do monasteru „Wysockiego”. Wkrótce ikonograf Aleksander Sokołow napisał kopię ikony „Kielich Nieupijający”, którą mnisi umieścili w specjalnym miejscu. 5 maja 1995 r. Rosyjska Cerkiew Prawosławna reaktywowała działalność „Władyczniego” monasteru żeńskiego. Rok później – 6 maja 1996 r. – poświęcono kolejną kopię ikony „Kielich Nieupijający” umieszczając ją w miejscu objawienia się ikony w XIX w. W ten sposób tradycja akatystów i molebnów powróciła do dwóch klasztorów w Sierpuchowie. Pamięć ikony „Kielich Nieupiający” Cerkiew wspomina 5/18 maja [8].
Jaki jest wizerunek ikonograficzny omawianej świętości? Ikona nawiązuje do ikon Bogurodzicy typu „Ornata”. Na wizerunku widać młodzieńca Chrystusa stojącego w kielichu zawierającym Eucharystię. Kielich nie prowadzi, w przeciwieństwie do kielichów napełnionych winem, do alkoholizmu. Widniejący kielich wskazuje na doskonałość duchową i podkreśla jeden z głównych celów naszego życia – uczestnictwo w sakramencie Eucharystii. Bogurodzica, którą widzimy za Chrystusem, jest orędowniczką przed swoim Synem. Matka Boża szczególnie wstawia się za osobami cierpiącymi, w jakikolwiek sposób, od alkoholu. Współcześnie istnieje kilka wizerunków opisanej ikony.
Kult ikony „Kielich Nieupijający” jest najbardziej rozpowszechniony w Rosji i Białorusi. Na terenie patriarchatu moskiewskiego znajdują się następujące cerkwie pod wezwaniem ikony Bogurodzicy „Kielich Nieupijający”: w Petersburgu (parafia, skit żeńskiego monasteru pw. Opieki Bogurodzicy oraz kaplica w Szpitalu Detoktysacyjnym) i w Moskwie cerkiew przy ul. Bekasowskiej 19. W egzarchacie białoruskim przy ul. Mendelejewa 4 w Mińsku funkcjonuje parafia pod wezwaniem omawianej ikony. W niektórych parafiach Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej szczególnie czci się omawianą ikonę [9].
W świątyniach Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego można spotkać opisywaną ikonę. W cerkwi pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku nad bocznymi drzwiami z lewej strony widnieje rozpisana ikona „Kielich Nieupijający”. Znany jest wizerunek ikony z parafii pw. proroka Eliasza w Białymstoku oraz parafii pw. Narodzenia Bogurodzicy w Bielsku Podlaskim. Do tej pory w Polsce nie uruchomiono parafii prawosławnej pod wezwaniem opisywanej ikony. Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia diecezji białostocko – gdańskiej „Eleos” w 2006 r. wydał akatyst, który upowszechnił kult ikony oraz przyczyni się do pomocy w posłudze kapłańskiej. Należy wspomnieć, iż w każdy wtorek w parafii pw. Narodzenia Bogurodzicy w Bielsku Podlaskim o godz. 17.00 są sprawowane akatysty ku czci ikony [10].
Uwaga od autora: Poprawiony i uzupełniony referat wygłoszony podczas konferencji „Kapłan a pomoc osobom uzależnionym od alkoholu” (Białystok, Centrum Kultury Prawosławnej, 6 lipca 2006 r.)
Przypisy:
[1] Anonimowe wyznanie Dziecka Dorosłego Alkoholika, „Przegląd Prawosławny”, 6/2004.
[2] Sierpuchów – miasto położone w Rosji, ok. 100 km na południe od Moskwy. W 2015 r. liczyło ok. 127.000 mieszkańców.
[3] http://pserpuhov.ru/ [dostęp: 21.03.2006 r.] – witryna „Prawosławny Sierpuchow”; http://www.nc.fotopalomnik.ru/ [dostęp: 21.03.2006 r.] – witryna monasteru tzw. Władyczniego w Sierpuchowie; http://www.pravoslavie.ru [dostęp: 21.03.2006 r.] – serwis informacyjny patriarchatu moskiewskiego; http://mir.voskres.ru/ [dostęp: 21.03.2006 r.] – wydanie internetowe periodyku „Mir Bożyj”; http://www.serpukhov.su/vysot/ [dostęp: 21.03.2006 r.] – witryna Wysockiego Męskiego Monasteru w Sierpuchowie, http://days.pravoslavie.ru/ [dostęp: 21.03.2006 r.] – rosyjski serwis poświęcony kalendarzowi w stylu juliańskim.
[4] Kak molit’sia ob iscelenii ot nieduha pianstwa, Brest 1994; Kak molit’sia ob. iscelenii ot nieduha pianstwa, Moskwa 1995.
[5] A. Siegień, Akatyst przed ikoną „Nieupiwajemaja Czasza” , http://www.cerkiew.pl [dostęp: 21.03.2005 r.]; S. Dmitruk, „Nieupiwajemaja Czasza” w Nowogrodzie (Rosja), http://www.cerkiew.pl [dostęp: 13.08.2005 r.]
[6] Opis objawienia na podst.: J. Briliantow, Skazanie o czudotwornom obrazie Preswiatoj Bohorodicy „Nieupiwajemaja Czasza”, http://www.nc.fotopalomnik.ru/; W. Pietrow, Słowo o Władyniem Monastyre i jeho czudotwornoj ikonie „Nieupiwajemaja Czasza”, http://mir.voskres.ru/; Skazanie ob ikonie Bożej Matiery „Nieupiwajemaja Czasza , w: Kak molitsa…, s. 9 – 11.
[7] http://www.nc.fotopalomnik.ru; pserpuhov.ru; http://www.serpukhov.su/vysot/. [dostęp do stron: 21.03.2006 r.].
[8] Tamże.
[9] W parafiach: pw. św. Sergiusza z Radoneża w moskiewskiej dzielnicy Businowsk, pw. Zaśnięcia Bogurodzicy w podmoskiewskiej wsi Archangielskoje, pw. Trójcy Świętej w filii Ławry pw. św. Sergiusza z Radoneża w Moskwie, męskim „Wysockim” monasterze oraz w żeńskim „Władycznim” monasterze w Sierpuchowie i w monasterze męskim pw. św. Jana Teologa w Sarnańsku.
[10] Akatysty do Najświętszej Bogurodzicy ku czci Jej Cudownej Ikony „Kielich Nieupijający”, Białystok 2006, ss, 88; http://www.bielsk-hodigitria.pl/index.php/parafia/harmonogram-nabozenstw/ [dostęp: 12.01.2016 r.]
Stefan Dmitruk (Lublin)
za: https://nieupiwajemajaczasza.wordpress.com/ikona/historia/