Zostań przyjacielem cerkiew.pl
GRZEGORZ Teolog z Nazjanzu, arcybiskup Konstantynopola (Swiatitiel Grigorij Bogosłow, archijepiskop Konstantinopolskij), 25 stycznia/7 lutego i 30 stycznia/12 lutego (Sobór Trzech Hierarchów), zm. 389
Urodził się około 329 r. w Arianzu (Kapadocja) w bardzo bogobojnej rodzinie. O jej pobożności może świadczyć, że chwały ołtarzy dostąpił jego brat św. Cezary z Nazjanzu, siostra - Gorgonia i matka Nona. Ojciec Grzegorza o tym samym imieniu był biskupem Nazjanzu. Święty był najbliższym i najwierniejszym przyjacielem św. Bazylego Wielkiego. Otrzymał staranne wykształcenie, najpierw w Neocezarei od swego wuja Amfilochiusza (uczył go krasomówstwa), później w Cezarei Kapadockiej, Palestyńskiej, Aleksandrii i wreszcie w Atenach, gdzie mieszkał z Bazylim. Razem z nimi uczył się późniejszy cesarz Julian Apostata.
Po zakończeniu nauk w 358 roku z rąk ojca przyjął chrzest i przez pewien czas wraz ze św. Bazylim mieszkał na pustyni. Po trzech latach ojciec przywołał go do Nazjanzu, gdzie wbrew swojej woli został wyświęcony na prezbitra.
Odczuwając, iż o wiele bliższe od posługi pasterskiej jest mu odosobnienie i modlitwa w milczeniu, Grzegorz ponownie udał się na pustynię do Bazylego. Tam, na odludziu, wzmocniony na duchu, odnalazł siły by wrócić do trzody i z czcią wykonywać swoje obowiązki. Gdy ojciec świętego w pewnej nieświadomości podpisał półariański Symbol wiary, czym rozgniewał swoich wiernych, Grzegorz powrócił by pogodzić zwaśnione strony.
Bazyli, jego przyjaciel, ustanowił Grzeogorza biskupem miasta Sasima, ale by pomóc staremu ojcu, Grzegorz pozostał w Nazjanzie. Po jego śmierci w roku 372 przez pewien czas kierował wspólnotą chrześcijańską tego miasta oddając posługę w Sasimie innemu biskupowi. Następnie opuścił Nazjanz i przybył do Seulecji.
Po śmierci konstantynopolitańskiego patriarchy Walensa w 378 roku, Sobór Antiochii poprosił Grzegorza o pomoc w Kościele stolicy, który w tym czasie bardziej niż którakolwiek była spustoszona przez heretyków. Po otrzymaniu zgody Bazylego, Grzegorz w 379 roku objął tron patriarchy Konstantynopola, gdzie panowali arianie i apolinarianie. Im donośniejsze były jego kazania, tym bardziej zwiększała się liczba wiernych, ale i mocniej rósł opór heretyków. Grzegorz przybył do stolicy w okresie największego triumfu arian.
Gdy zachorował nieoczekiwanie otrzymał cios. Ten, którego uważał za swego przyjaciela, filozof Maksym, został w tajemnicy wyznaczony na miejsce Grzegorza na stolicy biskupiej. Ugodzony niewdzięcznością Maksyma, Grzegorz zdecydował się opuścić katedrę, jednak wierni go powstrzymali. Naród przepędził samozwańca z miasta. 24 listopada 380 do stolicy przybył cesarz Teodozy Wielki i potwierdziwszy swój dekret przeciw heretykom, zwrócił ortodoksyjnym chrześcijanom główną świątynię, do której uroczyście wprowadzono biskupa Grzegorza. Wkrótce na jego życie przygotowano zamach, ale ten, kto miał się okazać zabójcą, pokajał się przed świętym ze łzami skruchy.
Potępiając fałszywą naukę heretyków i broniąc prawosławia, wpłynął na cesarza Teodozego, by w 381 r. zwołał II Sobór Powszechny, w którym sam wziął udział. Na soborze potwierdzono prawomocność jego patriarszej posługi. Po śmierci patriarchy Antiochi Melecjusza, święty przewodniczył obradom.
Przybyli na sobór przeciwnicy Grzegorza, którzy wcześniej popierali Maksyma, szczególnie episkopat egipski i macedoński, nie akceptowali świętego na katedrze biskupiej. Grzegorz w imię kościelnego pokoju zrzekł się władzy arcybiskupiej, o czym poinformował cesarza i w pożegnalnej mowie, zgromadzonych na soborze biskupów. Powrócił do ojczyzny, do Arianzu. Tam mieszkał w samotności i ubóstwie. Złożył wówczas śluby milczenia.
Św. Grzegorz zakończył swe ziemskie życie 25 stycznia 389 r., a jego ciało zostało pochowane w Nazjanzie. W 950 roku relikwie świętego zostały przeniesione do Konstantynopola. Nie uległy rozkładowi i do dzisiaj wydzielają cudowną woń.
Pozostawił po sobie znaczną ilość kazań. Ze względu na ich wielką religijną wartość otrzymał zaszczytny tytuł "Teologa". Na Zachodzie znany jest bardziej jako Grzegorz z Nazjanzu. Za zdolność przenikania myślą do najgłębszych tajemnic wiary i umiejętność wyrażania niepojętej prawdy z przejrzystą jasnością i ścisłą dokładnością Kościół w jednej z modlitw nazywa go rozumem najwyższym. Jego kazania były inspiracją dla liturgicznej poezji i pieśni religijnych, m.in. św. Jana z Damaszku.
Święty wraz ze św. Bazylim Wielkim i św. Janem Złotoustym nazywani są "powszechnymi wielkimi nauczycielami". Podobnie jak oni jest dobrze znanym i bardzo popularnym świętym, obdarzonym przez Cerkiew powszechnym kultem na całym świecie. Kościół rzymskokatolicki uważa go za jednego z czterech łacińskich Doktorów Kościoła.
Przypisuje się mu autorstwo 243 listów, 507 wierszy i 45 mów, w tym najwyższej wagi w teologii - pięć traktatów o teologii, obronę nicejskiego prawosławia przeciw arianom.
W ikonografii Grzegorz przedstawiany jest w bizantyjskich biskupich szatach. Jest starszym mężczyzną z jasnokasztanową, krótką brodą i znaczną łysiną czołową. Zazwyczaj prawą rękę ma złożoną w geście błogosławieństwa, w lewej trzyma Ewangelię. Często występuje razem ze św. Bazylim Wielkim i św. Janem Złotoustym, gdzie zwykle zajmuje centralne miejsce.
W tradycji zachodniej święty niekiedy ma na sobie szaty rzymskie. Czasami u jego stóp występuje Lucyfer - symbol herezji. Atrybutami są tu: anioł, Ewangelia, paliusz. Uważany jest za patrona poetów.
Imię Grzegorz wywodzi się z greki i oznacza "czuwający; czujny".
opr. Jarosław Charkiewicz, Tomasz Sulima